گروه نرم افزاری آسمان

در محبت خداوند متعال






-1 ابن عباس گوید: رسول خدا صلی اللَّه علیه و اله فرمودند: خداوند را براي اینکه به شما نعمت میدهد دوست داشته باشید و مرا
هم براي خداوند دوست بدارید و خانوادهام را نیز براي من دوست بدارید. 2- مفضل گوید: امام صادق سلام اللَّه علیه فرمود:
خداوند متعال در ضمن مناجات خود به موسی بن عمران فرمود: اي فرزند عمران دروغ میگوید کسی که میگوید مرا دوست
دارد ولی هنگام شب میخوابد و مرا فراموش میکند مگر نه ص: 557 آن است که هر دوستی دوست دارد با
دوست خود خلوت کند. اي فرزند عمران من از حال دوستانم آگاه میباشم، هنگامی که سیاهی شب آنها فرا میگیرد، دیدگان دل
آنها را باز میکنم و عذاب خود را مقابل آنها قرار میدهم، آنها با مشاهده و حضور با من سخن میگویند. اي فرزند عمران با دل
خاشع نزد من بیا و با بدن خاضعت با من گفتگو کن در سیاهی شب از دیدگانت اشک بریز و از من هر چه میخواهی طلب کن که
مرا به زودي رواکننده حاجتها خواهید دید. 3- یکی از راویان گوید: امام صادق علیه السّلام فرمود: خداوند متعال کسی را که از
صفحه 254 از 295
او نافرمانی میکند دوست نمیدارد و بعد این شعر را قراءت کردند: تعصی الاله و انت تظهر حبه هذا محال فی العقال بدیع لو کان
حبک صادقا لاطعته ان المحب لمن یحب مطیع 4- مردي خدمت حضرت رسول صلی اللَّه علیه و اله عرض کرد یا رسول اللَّه چیزي
به من یاد دهید که هر گاه او را گفتم خداوند مرا دوست بدارد، و مردم هم مرا دوست بدارند، فرمود به آن چه در نزد خداوند
هست رغبت نشان دهید تا خداوند شما را دوست بدارد، و از مردم کنارهگیري کن و چیزي از آنها طلب نکن تا آنها تو را دوست
بدارند. 5- ابو بصیر گوید: امام صادق علیه السّلام فرمود: پنج نفر خواب ندارند، کسی که عزیزش را کشته باشند و قصاص نشده
باشد، کسی که مال زیاد دارد ولی امنیت ندارد، کسی که از دیگري فحش بشنود و یا بهتانی به او به بندند، کسی که ثروتش را از
وي بگیرند و او مالی نداشته باشد، و کسی که دوست خود را میخواهد از دست بدهد. 6- وهب بن منبه گوید: در زبور خواندم
که خداوند فرمود: اي داود بشنو چه میگویم و حق میگویم، هر کس نزد من بیاید و مرا دوست داشته باشد او را وارد بهشت
میکنم. 7- سلیمان بن عبد اللَّه هاشمی گوید: از محمد بن علی علیهم السّلام شنیدم فرمود: رسول ص: 558 خدا
صلی اللَّه علیه و اله فرمودند: اي مردم خداوند را به خاطر نعمتهائی که به شما میدهد دوست داشته باشید، مرا هم براي خداوند
دوست خود بگیرید، و اهل بیت مرا هم براي من دوست داشته باشید. 8- انس از حضرت رسول صلی اللَّه علیه و اله روایت میکند
که جبرئیل گفتند: خداوند میفرماید: هر کس دوست مرا آزار دهد با من به جنگ پرداخته است، من در قبض روح مؤمن پیوسته
در بین دو چیز مردد هستم او از مرگ بدش میآید و من هم دوست ندارم او را ناراحت بنگرم و غیر از مرگ هم براي او راهی
نیست. بندگان با اداء واجبات میتوانند خود را به من نزدیک کنند، بنده من همواره بطرف من تضرع و زاري میکند تا آن گاه که
او را دوست میدارم و هر گاه او را دوست گرفتم براي او گوش و چشم و دست خواهم بود هر گاه مرا بخواند او را اجابت میکنم
و اگر از من چیزي بخواهد به او میدهم. بعضی از بندگان مؤمن براي عبادت بطرف خانه من میآیند ولی من آنها را راه نمیدهم
زیرا ممکن است گرفتار عجب شوند و دینشان تباه گردد، گروهی از بندگان شایستگی پیدا نمیکنند مگر با فقر و تنگدستی و اگر
آنها را مالدار کنم فاسد میشوند. بعضی از بندگان مؤمن به صلاحیت نخواهند رسید مگر با توانگر شدن و اگر سالم ماندند تباه
میشوند، بعضی از آنها باید سالم باشند اگر بیمار شدند تباه میگردند، تدبیر کار بندگان با من است و من آنها را مرتب میکنم.
-9 یونس بن ظبیان گوید: امام صادق علیه السّلام فرمود: مردم خداوند را سه گونه عبادت میکنند گروهی او را براي رسیدن به
پاداش و ثواب پرستش مینمایند این را عبادت طمع میگویند، دستهاي خداوند را براي ترس عبادت میکنند و این عبادت بردگان
میباشد. اما من او را براي محبت عبادت میکنم و این عبادت بزرگان میباشد که آن را عبادت امن میگویند، خداوند در قرآن
مجید فرموده: آنها از ترس و وحشت روز قیامت در آسایش میباشند و در جاي دیگر فرمود: بگو اگر خداوند را دوست ایمان و
کفر، ج 1، ص: 559 میدارید از من اطاعت کنید تا خداوند شما را دوست بدارد و گناهان شما را بیامرزد، هر کس خدا را دوست
بدارد خداوند هم او را دوست میدارد و در آسایش میباشد. 10 - ابن ظبیان گوید: امام صادق علیه السّلام فرمود: هر کس دوست
دارد بداند در نزد خداوند چه دارد باید بنگرد خداوند در نزد او چه دارد. 11 - علی علیه السّلام فرمود: هر کس از شما میخواهد
بداند مقام و منزلت او در نزد خداوند چگونه میباشد باید بنگرد خدا را چگونه اطاعت کرده و از معصیت خودداري کرده است یا
نه. 12 - ایوب بن نوح گوید: امام رضا از پدرانش علیهم السّلام روایت میکند که رسول خدا صلی اللَّه علیه و اله فرمود: پروردگار
به موسی علیه السّلام وحی فرستاد اي موسی مرا دوست داشته باش و مردم را هم با من دوست کن، موسی عرض کرد بار خدایا تو
را دوست میدارم ولی مردم را چگونه با شما دوست نمایم فرمود شما نعمتهاي مرا به آنها بگوئید آنها جز خیر از من نخواهند
دید. 13 - ابو حمزه گوید: امام باقر علیه السّلام فرمود: خداوند متعال میفرماید اي فرزند آدم من سه چیز به شما عنایت کردهام،
نخست اینکه کارهایت را مخفی داشتم و اگر خاندانت میدانستند چه کردهاي تو را دفن نمیکردند، به تو مال دادم و از تو قرض
خواستم ولی تو کار خیري نکردي، و در هنگام مرگ به تو مهلت دادم تا در باره ثلث خود تصمیم بگیري ولی در این جا هم کاري
صفحه 255 از 295
فرمود: ظاهره یعنی اسلام و باطنه یعنی پوشیدن « وَ أَسْبَغَ عَلَیْکُمْ نِعَمَهُ ظاهِرَةً وَ باطِنَۀً » نکردي. 14 - ابن عباس در تفسیر آیه شریفه
گفت: ظاهرة یعنی اسلام و دادن روزي، و « گناهان. 15 - عبد اللَّه بن عباس در تفسیر آیه شریفه وَ أَسْبَغَ عَلَیْکُمْ نِعَمَهُ ظاهِرَةً وَ باطِنَۀً
اما باطنه گناهانی است که بر شما پوشانیده و اعمال زشت شما را فاش نساخته است. 16 - عایشه گوید: رسول خدا صلی اللَّه علیه و
اله فرمود: هر کس نعمتهاي خداوند را فقط در خوردنیها و آشامیدنیها بداند این شخص در معلومات خود مقصر است و به ایمان و
کفر، ج 1، ص: 560 عذاب نزدیک میباشد. 17 - امام باقر علیه السّلام از عبد اللَّه بن عباس و جابر بن عبد اللَّه که در جنگ بدر
واحد و بیعت شجره شرکت داشت و در نزد رسول خدا امتیازي کسب کرده بود و از دوستان امیر المؤمنین علیه السّلام بشمار
میرفت روایت میکند که او گفت: یکی از روزها رسول خدا صلی اللَّه علیه و اله در مسجد نشسته بود و گروهی از اصحاب مانند
ابو بکر و عمر و ابو عبیده و عثمان و عبد الرحمن و دو نفر هم از قراء صحابه حضور داشتند، یکی از آن دو عبد اللَّه بن ام عبد از
مهاجران و دیگري ابی بن کعب انصاري بود که هر دو هم از شرکتکنندگان در جنگ بدر بودند. در این هنگام شروع به قرائت
وَ» رسیدند و ابی هم سوره ابراهیم را تلاوت کردند تا به آیه شریفه « وَ أَسْبَغَ عَلَیْکُمْ نِعَمَهُ ظاهِرَةً وَ باطِنَۀً » سوره لقمان کردند تا به آیه
رسیدند. رسول خدا صلی اللَّه علیه و اله فرمودند: مقصود از ایام اللَّه نعمتها و « ذَکِّرْهُمْ بِأَیَّامِ اللَّهِ إِنَّ فِی ذلِکَ لَآیاتٍ لِکُلِّ صَ بَّارٍ
ابتلاآت خداوند میباشند، بعد از آن متوجه اصحاب شدند و فرمودند: من گاهی بخاطر اینکه از موعظه خسته نشوید شما را موعظه
را تلاوت کردند و بعد به اصحاب « وَ أَسْبَغَ عَلَیْکُمْ نِعَمَهُ ظاهِرَةً وَ باطِنَۀً » نمیکنم، ولی خداوند بمن وحی فرستاده که بعد از این آیه
گفتند: اینک بگوئید نخستین نعمتی که خداوند به شما عطا کرد چه بود، در اینجا یاران آن حضرت به فکر فرو رفتند و نعمتهائی
را که خداوند به آنها ارزانی داشته و به آنها احسان نموده و وسائل زندگی براي آنها فراهم کرده و یا زن و فرزند به آنها داده بیاد
خود آورند و متذکر نعمتها شدند. در اینجا همه سکوت کردند و کسی سخن نگفت، رسول خدا صلی اللَّه علیه و اله متوجه علی
علیه السّلام شدند و گفتند یا ابا الحسن شما بگوئید نخستین نعمتهاي خدا کدام است اینها سخنان خود را بر زبان جاري کردند و
هر چه میدانستند گفتند. علی علیه السّلام عرض کرد پدر و مادرم فدایت باد من چه بگویم در حالی که خداوند ما را به وسیله شما
هدایت کرد، فرمودند با همه اینها نظر خود را بگوئید و در باره ص: 561 اولین نعمت خداوند که به شما ارزانی
داشت چیزي اظهار کنید. علی علیه السّلام گفتند نخستین نعمتی که خداوند به ما ارزانی داشت خلقت ما بود که ما را از عدم آفرید
و به ما هستی بخشید، فرمود: راست گفتید، نعمت دوم کدام است، گفت: خداوند به من نیکی کرد که در هنگام خلقت مرا زنده
قرار داد و از مردگان بحساب نیاورد، فرمودند: راست گفتی سومی کدام است. علی فرمود: هنگام خلقت ما را به بهترین صورت
خلق کرد و معتدلترین ترکیب را براي ما مقرر ساخت از این جهت او را سپاس میگوئیم، فرمود: راست گفتید چهارمی کدام
است، گفت: ما را متفکر و عالم آفرید و ما را ابله و فراموش کار خلق کرد. رسول خدا فرمود: درست گفتی پنجمی کدام است علی
گفت: براي من مشاعري خلق کرد که واقعیتها را درك میکنم و براي من چراغ روشنی گذاشته که بوسیله او از تاریکیها بیرون
میکردم و راهها را تمیز میدهم. فرمود: راست گفتید ششمی کدام است گفت: مرا به دین خود هدایت کرد و گمراهم نساخت
رسول خدا گفت راست گفتید هفتمی کدام است، علی گفت: مرا در زندگی در راهی گذاشته که هرگز قطع نمیشود، فرمود:
راست گفتید: هشتمی چیست گفت: مرا مالک قرار داد مملوکم نساخت گفت این را درست گفتی. بار دیگر فرمود: نهمی کدام
است گفت: آسمان و زمین و آنچه در آنها قرار دارد از مخلوقات مسخر من کرد، فرمود: این هم صحیح است، دهمی کدام است،
گفت اینکه ما را مرد و قائم بر زنان خلق کرد و ما را زن نیافرید، رسول خدا فرمود: بعد از این کدام است، گفت یا نبی اللَّه
نعمتهاي خداوند بسیار زیاد هستند و همه خوب میباشند و نمیتوان همه آنها را بشمارش درآورد. در این هنگام رسول خدا
صلی اللَّه علیه و اله تبسم فرمودند و گفتند این علوم و معرفت بر تو گوارا باد اي ابو الحسن تو وارث علم من هستی و اختلافات را
بعد از من براي امت من بیان میکنی، هر کسی از تو متابعت کند و راهت را ادامه دهد هدایت میشود و هر کس از تو دوري کند
صفحه 256 از 295
18 - جابر گوید: امام باقر علیه السّلام فرمود: و تو را دشمن بدارد روز قیامت بهرهاي نخواهد داشت. ص: 562
خداوند متعال براي موسی بن عمران علیه السّلام وحی کرد مرا دوست بدار و مردم را هم با من دوست گردان، موسی گفت: بار
خدایا محبوبتر از تو در نزد من نیست و تو را بیش از همه دوست میدارم. ولی مردم را چگونه با تو دوست گردانم، من که از دل
آنها آگاهی ندارم، خداوند فرمود: اي موسی آنها را به نعمتهاي من آگاه گردان، هر گاه آنان متوجه نعمتهاي من شدند متذکر
میگردند و در این هنگام از من به نیکی یاد میکنند. 19 - در یک حدیث از رسول خدا صلی اللَّه علیه و اله روایت شده که فرمود:
خداوند به داود وحی کرد اي داود مرا دوست بدار و مردم را هم با من دوست نما، داود گفت بار خدایا من تو را دوست میدارم
ولی چه طور مردم را با شما دوست گردانم، خداوند فرمود: نعمتهاي مرا بیاد آنها بیاورید آنها هم مرا در این صورت دوست
خواهند داشت. 20 - در یک حدیث مرفوع از امام صادق علیه السّلام روایت شده که فرمود: هر کس میخواهد بداند در نزد
خداوند چه دارد بنگرد که خداوند در نزد او چه دارد. 21 - حنان بن سدیر گوید: رسول خدا صلی اللَّه علیه و اله فرمود: خداوند
متعال میفرمایند بندگان میتوانند با انجام واجبات خود را نزد من محبوب کنند و هر کس واجبات را انجام دهد نزد من از همگان
محبوبتر میباشد. بنده من میخواهد با انجام مستحبات خود را نزد من محبوب کند، و هر گاه من او را محبوب خود قرار دهم در
این هنگام گوش او خواهم شد که با آن میشنود، و دیدگان او میشوم که به وسیله آن خواهد دید و زبان او خواهم شد که با آن
سخن خواهد گفت. من دست او خواهم شد که با آن هر چیزي را برمیدارد، و پاهایش میشوم که به هر جا میرود هر گاه مرا
بخواند اجابت میکنم و اگر از من چیزي بخواهد عطا میکنم، و در قبض روح مؤمن همواره مردد هستم، او از مرگ کراهت دارد
و من هم نمیخواهم او ناراحت گردد. 22 - امام صادق علیه السّلام فرمود: مناجات عارفان بر سه پایه دور میزند، خوف، ایمان و
کفر، ج 1، ص: 563 رجاء و محبت، خوف از فروعات علم، و رجاء از فروعات یقین و محبت از فروعات معرفت میباشد، دلیل
خوف آن است که آدمی از گناهان بگریزد، دلیل رجاء آن است که انسان دنبال مقصود برود، و دلیل محبت ایثار در محبوب و از
غیر او گذشتن میباشد. هر گاه علم در سینه تحقق پیدا کند مقام خوف پیش میآید، و هر گاه معرفت در آدمی زیاد شود خوف
میآید، و هر گاه خوف پیدا شد فرار از مشتهیات پیش میآید و هر گاه قرار تحقق یافت انسان نجات پیدا میکند. هر گاه روشنائی
یقین در قلب پیدا شد فضیلت را خواهد دید، و هر گاه قدرت پیدا کرد فضل را مشاهده کند برایش امید پیش میآید، و هر گاه مزه
رجا را چشید دنبال طلب میرود و هر گاه طلب برایش پیدا شد خواهد یافت. هنگامی که روشنائی معرفت در دل تابید باد محبت
وزیدن میگیرد و هر گاه باد محبت وزیدن گرفت در سایه محبوب آسایشی پیدا میکند و به آن مانوس میگردد، و در اینجا
محبوب را بر همه چیز اختیار مینماید. او در این حال همه اوامر محبوب را انجام میدهد و از منهیات او دست باز میدارد، و هر
گاه با او در یک جا قرار گرفت و دستورات او را اجراء کرد به مقام مناجات و قرب خواهد رسید، مثال اینها مانند حرم و مسجد و
کعبه میباشد. هر کس وارد حرم شد از آزار و اذیت مردم مصون میگردد، و هر کس وارد مسجد شد دیگر نمیتواند با اعضاء و
جوارح خود خداوند را معصیت کند، و هر کس داخل کعبه شد دلش آرامش پیدا میکند و به غیر از خدا به چیزي دیگر مشغول
نمیگردد. اکنون اي مؤمن توجه داشته باش اگر از این حالتی که داري راضی میباشی و دلت میخواهد با این حال از دنیا بروي
خداوند را بر این توفیق سپاسگزار باش، و اگر چنین نیست تصمیم بگیر حالت استعداد مرگ را پیدا کنی. از غفلتهائی که در
گذشته برایت پیش آمده پشیمان باش و از خداوند بخواه که ظاهرت را از گناه حفظ کند، و باطنت را از عیبها پاك گرداند، و
غفلت را از ص: 564 خودت دور کن و آتش شهوت را خاموش گردان. 23 - امام صادق علیه السّلام فرمود: هر
گاه محبت خداوند در دل یک بندهاي روشن گردد او را از هر مشغولکنندهاي باز میدارد و فقط متوجه خداوند میگرداند،
دوست خدا دلش از همه چیز پاك میباشد و فقط به خداوند توجه دارد. محب خداوند از همگان راستگوتر میباشد، و بهتر از
همه به عهد خود وفا میکند، و اعمال او از همه پاکتر است و باطنش از همه روشنتر و عبادتش از همه بیشتر میباشد، هنگام
صفحه 257 از 295
مناجات فرشتگان به او افتخار میکنند و با دیدن او بر خود میبالند. خداوند متعال توسط او شهرها را آباد میکند و بخاطر کرامت
او بندگانش را گرامی میدارد، هر گاه از پروردگار بخواهند بخاطر او خواستههاي آنها را اجابت میکند و به رحمت خود بلاها را
از آنان دور میگرداند، اگر مردم میدانستند که محب خدا چه مقامی دارد به خاك قدم او به خداوند متوسل میشدند. امیر
المؤمنین علیه السّلام فرمود: محبت خداوند آتشی است که بر هر چیزي عبور میکند آن را میسوزاند، و نوري است که هر جا بتابد
آن را روشن میسازد، و ابري است که هر جا ظاهر شود همه را میپوشاند، او بادي است که از طرف خداوند میوزد و همه را به
حرکت وامیدارد. محبت خداوند آب حیات است که خداوند بوسیله آن هر چیزي را زنده میکند، و سرزمینی است که هر چیزي
در آن میروید، هر کس خداوند را دوست بدارد هر چه بخواهد به او میدهد، و او را از مال و دارائی بینیاز میکند. رسول خدا
صلی اللَّه علیه و اله فرمود: هر گاه خداوند بندهاي را دوست بدارد و در دل برگزیدگان و فرشتگان خود میاندازد تا او را دوست
داشته باشند، و او واقعا محب خداوند میباشد خوشا بحال او، براي وي شفاعت مورد قبول در روز قیامت خواهد بود. 24 - امام
صادق علیه السّلام فرمود: کسی که مشتاق هست به غذا میل ندارد، و از آشامیدنیها لذت نمیبرد، از بیداري خوشش نمیآید، و با
دوستی انس نمیگیرد، و ص: 565 در خانهاي منزل نمیکند، و در آبادیها جاي نمیگیرد، لباس نرم نمیپوشد و
در جایی استقرار پیدا نمیکند. او شب و روز خدا را عبادت میکند و امیدوار است به آنچه اشتیاق دارد برسد و با زبان شوق آنچه
در باطن دارد اظهار میدارد، همان گونه که خداوند از وعده موسی علیه السّلام خبر داد و فرمود: بار خدایا من به عجله بطرف تو
آمدم تا راضی شوي. رسول خدا صلی اللَّه علیه و اله در تفسیر این آیه شریفه فرمودند او چیزي نخورد و آبی نیاشامید و بخواب
نرفت و میل به چیزي پیدا نکرد و رفت و آمدش چهل روز بطول انجامید همه اینها را بخاطر اشتیاق بخداوند پایان داد و تحمل
نمود. هنگامی که در میدان شوق قدم گذاشتی این را نزد خود بزرگ بدان و مقصودت را از دنیا دریاب و با هر چه قبلا الفت
داشتی آنها را دور انداز، سواي معشوق خود همه را از خود دور کن و خود را بین مرگ و زندگی مشاهده کن. همواره خود را در
مقابل خداوند بدان و متوجه باش که او هر آن تو را صدا میزند و تو هم بگو لبیک اللهم لبیک، خداوند پاداشت را بزرگ کند،
مثل مشتاق مانند کسی است که غرق شده و میخواهد خود را نجات دهد و همه چیز را در این حال فراموش میکند. 25 - حسین
بن سیف گوید: از امام صادق علیه السّلام شنیدم فرمود: مردي به حقیقت ایمان نخواهد رسید مگر اینکه خداوند را از خود و پدر و
مادر و فرزند و خانواده و مال و دارائی و همه مردم بیشتر دوست داشته باشد. 26 - ابن ظبیان گوید: امام صادق سلام اللَّه علیه فرمود:
اولو الالباب کسانی هستند که با تفکر و اندیشه کار کردند تا آنجا که محبت خداوند را ارث بردند، هر گاه محبت خداوند به قلب
برسد و از آن روشنائی بگیرد لطف خداوند زودتر به آن میرسد. هنگامی که لطف در قلب فرود آمد مرکز فوائد خواهد شد، و
هنگامی که محل فوائد گردید قلب از حکمت سخن میگوید، و هر گاه از روي حکمت سخن گفت ص: 566
داراي هوش و ذکاوت میگردد، هنگامی که هوش و فراست پیدا کرد با قدرت عمل میکند و هر گاه با قدرت کار کرد آسمانها
را میشناسد. هنگامی که به این مقام رسید در فکر و اندیشه و حکمت و بیان فرو میرود، وقتی که این چنین شد خواهشها و
دوستیهاي او بخدا ارتباط پیدا میکند، و هر گاه چنین مقامی پیدا کرد به جایگاه بزرگ میرسد و خداوند را در قلب خود
مینگرد. در اینجا حکمت را به ارث میبرد ولی نه آن طور که حکیمان آن را به ارث میبرند، و علم را وارث میشوند اما به آن
گونه که عالمان وارث میگردند، و صدق را ارث میبرد نه آن طور که صدیقان ارث میبرند. حکماء حکمت را به سکوت ارث
بردند و علماء علم را به دست آوردند، صدیقان با خشوع صدق را فرا گرفتند و با عبادت آن را بدست آوردند هر کس آنها را به
این وسیله فرا گیرد یا پائین میرود و یا بالا قرار میگیرد ولی بیشتر آنها پائین قرار میگیرند و بالا نمیروند. زیرا آنها حق خداوند
را مراعات نکردند و اوامر او را انجام ندادند، اینها صفت کسانی است که خداوند را به خوبی نشناختند و او را آن طور که شایسته
- است دوست نداشتند، اکنون از نماز و روزه آنها گول نخورید و از روایات و علوم آنها مغرور نگردید فإنهم حُمُرٌ مُسْتَنْفِرَةٌ. 27
صفحه 258 از 295
علی علیه السّلام فرمود: هر کس دوست بدارد که بداند مقام او در نزد خداوند چگونه است باید بنگرد که خدا در نزد او چگونه
میباشد، زیرا هر خیري دو امر دارد، امري مربوط به آخرت و امري مربوط به دنیا، هر کس آخرت را بر دنیا اختیار کرد او خدا را
دوست میدارد و هر کس دنیا را برگزید معلوم است که در نزد خدا مقامی ندارد. امام جعفر صادق علیه السّلام فرمود: دل حرم
خداوند است، پس در حرم خدا کسی غیر از خداوند را جاي ندهید. 28 - در اخبار داود علیه السّلام آمده که خداوند فرمود: اي
داود به مردمان روي زمین برسانید که من دوست کسانی هستم که با من دوستی کنند و همنشین کسی ص: 567
میباشم که با من همنشینی نماید و مونس کسی هستم که با من انیس باشد. من صاحب کسی هستم که با من مصاحبه کند، و
برگزیده کسی میباشم که مرا برگزیند، و مطیع آن کس هستم که از من اطاعت نماید، هر کس مرا از روي قلب دوست داشته
باشد من هم او را براي خود قبول میکنم، و او را بالاتر از همه بندگان دوست خواهم داشت. هر کس از روي حقیقت مرا طالب
باشد خواهد یافت، و هر کس غیر از مرا طلب کند مرا نخواهد یافت اي اهل زمین غرور را از خود دور کنید و به مصاحبت و
مجالست و همنشینی با من بشتابید با من انس بگیرید تا با شما انس بگیرم و بدوستی شما شتاب کنم. خداوند به بعضی از صدیقان
وحی فرستاد و گفت: من بندگانی دارم که مرا دوست میدارند و من هم آنها را دوست میدارم، آنها به من اشتیاق دارند من هم به
آنها اشتیاق دارم، آنها از من یاد میکنند من هم از آنها یاد میکنم، اگر راه آنها را بگیري دوست من خواهی بود و اگر از آنها
دوري کنی دشمن من خواهی بود. آن صدیق گفت: بار خدایا علامت آنها چیست خداوند فرمود: آنها در روز مانند سایه همدیگر
را حفظ میکنند همان گونه که چوپان گوسفندان خود را حفظ میکند، آنها هنگام غروب آفتاب بخانههاي خود برمیگردند
همان طور که پرندگان به لانههاي خود جمع میکردند. هنگامی که شب بر آنها سایه افکند و تاریکی همه جا را فرا گرفت و
بسترها پهن کردید، و تختها براي خواب نصب شد، و هر دوستی با دوست خود خلوت نمود، آنها قدمهاي خود را بطرف من
برمیدارند و روي پاها قرار میگیرند. صورتهاي خود را بر زمین پهن میکنند و با من آهسته سخن میگویند، و از نعمتهاي من
تقدیر مینمایند، آنها فریاد میزنند و گریه میکنند، و نالهها و شکوهها دارند، گروهی نشسته و جماعتی در حال قیام میباشند.
بعضی در حال سجده هستند و گروهی رکوع میکنند، آنها بخاطر من سختیها را تحمل مینمایند و ناسزاها را میشنوند، سه چیز
به آنها میدهم، اول از ص: 568 نور خود به قلب آنها میاندازم، آنها از من خبر میدهند همان گونه که من از
آنها خبر میدهم. دوم اگر آسمانها و زمین و آنچه در میان آنها میباشد بعنوان ارث به آنها تعلق میگرفت براي آنها کم
میدانستم، سوم با تمام صورت بطرف آنها توجه میکنم، آیا مشاهده میکنی کسی را که بطرف او توجه کنم به او چه خواهم داد.
-29 روایت شده موسی علیه السّلام گفت: بار خدایا بمن بگو چگونه از بندهات راضی میشوي خداوند وحی کرد: هر گاه مشاهده
کردي که بنده خود را براي اطاعت خود آماده میکنم و او را از معصیت باز میدارم این علامت رضایت من از او میباشد، در
روایت دیگري آمده هر گاه مشاهده کردي فقراء را دوست و جباران را دشمن میداري آن نشانه رضایت من میباشد.
44 در صلاح و فساد قلب
-1 حماد گوید: امام صادق علیه السّلام فرمود: هر قلبی دو گوش دارد بر یکی از آنها فرشتهاي است که ارشاد میکند و به دیگري
شیطانی که فتنهانگیزي مینماید، این امر میکند و آن دیگري نهی مینماید شیطان او را به معصیت وامیدارد فرشته او را نهی
میکند و این است معنی آیه شریفه عَنِ الْیَمِینِ وَ عَنِ الشِّمالِ قَعِیدٌ ما یَلْفِظُ مِنْ قَوْلٍ إِلَّا لَدَیْهِ رَقِیبٌ عَتِیدٌ. 2- ابو بصیر گوید: حضرت
صادق علیه السّلام فرمود: براي قلب دو گوش میباشد، هر گاه بندهاي قصد گناهی بکند روح ایمان میگوید: این کار را ترك
کن، ولی شیطان میگوید انجام بده، و هر گاه روي شکم آن قرار گیرد روح ایمان از آن دور میگردند. 3- ابان بن تغلب گوید:
امام صادق سلام اللَّه علیه فرمود: هیچ مؤمنی نیست ص: 569 مگر اینکه در دلش دو گوش میباشد، گوشی که
صفحه 259 از 295
در آن وسواس خناس میدمد، و گوشی که فرشته در آن میدمد و خداوند در این جا مؤمن را با فرشته تائید میکند و این است
تفسیر آیه شریفه وَ أَیَّدَهُمْ بِرُوحٍ مِنْهُ. 4- نعمان بن بشیر گوید: رسول خدا صلی اللَّه علیه و اله فرمود: در انسان یک پاره گوشت
میباشد هر گاه او سالم شد همه اعضاء جسد سالم میمانند، و هر گاه آن بیمار گردید همه بدن بیمار میشود و آن قلب میباشد.
-5 اسحاق بن عمار در تفسیر آیه شریفه خُ ذُوا ما آتَیْناکُمْ بِقُوَّةٍ* روایت میکند که از امام علیه السّلام سؤال شد آیا مقصود قوت
بدن است و یا قلب فرمود: هر دو. 6- ابو هریره گوید: رسول خدا صلی اللَّه علیه و اله فرمود: هر گاه قلب انسانی سالم باشد بدنش
هم سالم میباشد و هر گاه آن فاسد گردد بدن هم فاسد میگردد. 7- امام صادق علیه السّلام فرمود: رسول خدا صلی اللَّه علیه و اله
فرمودند بدترین کوري، کوري دل میباشد. 8- امیر المؤمنین علیه السّلام فرمود: اي فرزند یکی از گرفتاریها فقر است، و از آن هم
سختتر بیماري بدن میباشد و بدتر از آن بیماري قلب است، و از نعمتهاي خداوند زیادي مال میباشد و بهتر از آن صحت بدن
و بهتر از آن قلب با تقوي میباشد. 9- ثمالی از امام باقر علیه السّلام روایت میکند که فرمود: قلبها بر سه گونه میباشند، قلب
وارونه که هیچ توجهی به خیر ندارد و آن قلب کافر است، قلبی که در آن یک نقطه سیاه میباشد، در این قلب خیر و شر همواره
در حال جدال میباشند هر کدام قويتر باشند بر دیگري غلبه میکنند. سوم قلبی که باز است و در آن چراغی فروزان در حال پرتو
افکنی میباشد، و آن روشنائی تا روز قیامت خاموش نمیگردد، و این قلب مؤمن میباشد. 10 - سعد خفاف گوید: امام باقر علیه
السّلام فرمود: دلها بر چهار قسم میباشند، قلبی که در آن نفاق و ایمان میباشد، قلب بزرگوارانه قلبی که بر آن مهر نهاده شده و
قلبی که روشن و درخشان است راوي گوید: عرض کردم قلب روشن کدام است. ص: 570 امام علیه السّلام
فرمود: آن قلب مانند چراغ میباشد، اما مطبوع که بر آن مهر نهادهاند آن قلب منافق است، قلب مؤمن درخشنده میباشد که اگر
خداوند چیزي به او بدهد سپاسگزاري میکند و اگر گرفتارش کند صبر مینماید. اما منکوس قلب مشرك است و بعد از این آیه
اما قلبی که در آن ایمان و نفاق « أَ فَمَنْ یَمْشِی مُکِبا عَلی وَجْهِهِ أَهْدي أَمَّنْ یَمْشِی سَوِیا عَلی صِراطٍ مُسْتَقِیمٍ » : شریفه را تلاوت کردند
هست آنها گروهی بودند که در طائف اقامت داشتند اگر مرگشان در نفاق میرسید هلاك میشدند و اگر در حال ایمان میمردند
نجات پیدا میکردند. 11 - سکونی از امام صادق علیه السّلام روایت میکند که فرمود: رسول خدا صلی اللَّه علیه و اله فرمودند: از
نشانه شقاوت خشک شدن چشم و قساوت قلب و شدت حرص در طلب روزي و اصرار بر گناهان میباشد. 12 - در وصیتهاي
رسول علیه السّلام است که به علی سلام اللَّه علیه فرمود: اي علی چهار خصلت از علامت شقاوت میباشد: خشکی چشم، قساوت
قلب، آرزوهاي طولانی، و حب بقاء. 13 - امیر المؤمنین علیه السّلام فرمود: شگفتترین چیزي که در انسان میباشد قلب اوست، در
آن موادي از حکمت وجود دارد و هم چنین جاي ضد و نقیض هم میباشد، اگر در جایی امید برایش پیدا شود به طمع گرفتار
میگردد. اگر طمع بر او چیره گردد گرفتار حرص میشود، اگر گرفتار ناامیدي شود در اندوه جان میدهد اگر غضب براي او بیاید
خشمش افزون میگردد، اگر رضایت و خوشنودي برایش حاصل گردد، خودداري را فراموش میکند. اگر ترس برایش پیش بیاید
بیش از اندازه احتیاط میکند، اگر آسایش و امنیت داشته باشد گول میخورد، اگر نعمتهاي تازه به او برسد گرفتار برتريجوئی
میگردد، اگر مصیبتی او را عارض گردد جزع و بیتابی او را رسوا میکند. اگر مالی به چنگ آورد سرکشی میکند، اگر گرفتار
فقر و پریشانی شود مبتلا میگردد، اگر گرسنه شود ضعیف و ناتوان میگردد، اگر پرخوري کند مبتلا به تخامه میشود، هر
14 - یکی از اصحاب گوید: از امام صادق تقصیري به او زیان میرساند و هر افراطی او را تباه میکند. ص: 571
علیه السّلام شنیدم بمردي فرمودند اي فلانی بدان که مقام قلب در برابر بدن مانند امام در برابر مردم میباشد امامی که طاعت آن بر
مردم واجب میباشد. مگر مشاهده نمیکنی که همه جوارح بدن آدمیان پاسبان قلب میباشند و اخبار را به آن اطلاع میدهند و او
را آگاه میکنند، گوشها، دیدهها، دماغ، دهان، دست، پا، و دامن همه در اختیار قلب میباشند و از آن فرمان میگیرند. هنگامی که
قلب تصمیم بگیرد چشمها بازمیگردند، هر گاه قلب اراده کند گوشها باز میشوند و سخنها را میشنوند، و هر گاه قلب بخواهد
صفحه 260 از 295
دماغ بوها را تمیز میدهد و بوي خوش و یا ناخوش را به قلب اطلاع میدهد. هنگامی که دل اراده کند سخن بر زبان جاري
میگردد، هر گاه اراد کند جایی برود پاها به حرکت میآیند و دستها شروع به فعالیت میکنند، هر گاه میل به شهوت در او پیدا
شود آلت او تحریک میشود، پس تمام اینها از قلب هدایت میکردند، و همین طور هم باید فرمان امام اجراء گردد. 15 - امام
صادق علیه السّلام فرمود: قلب کافر از سنگ هم سختتر میباشد. 16 - زهري از امام سجاد علیه السّلام روایت میکند که امام علیه
السّلام در ضمن یک حدیث طولانی فرمود: آگاه باشید که بنده چهار چشم دارد، با دو چشم امور دین و دنیاي خود را مشاهده
میکند و با دو چشم دیگر به امور آخرت مینگرد. هر گاه خداوند متعال اراده کند به یکی از بندگان خیري برساند دو دیده قلب
او را باز میکند و با آن دیدهها غیب را مشاهده مینمایند و امور آخرت را مینگرد، و هر گاه ارادهاي نداشته باشد قلب او را بحال
خود وامیگذارد. 17 - ازدي از امام صادق سلام اللَّه علیه روایت میکند که فرمود: قلب دو گوش دارد، روح ایمان او را به خیر
وامیدارد و در گوش او میدمد، و شیطان هم او را به کارهاي بد تحریک میکند و در گوش او میخواند، هر کدام بر او مسلط
فرمود: ص: 572 « مِنْ شَرِّ الْوَسْواسِ الْخَنَّاسِ » شدند او را دنبال خود میبرند. 18 - ابن عباس در تفسیر آیه شریفه
مقصود از آن شیطان است که در دل آدم وسواس میکند، او خرطومی مانند خرطوم خوك دارد، و آدمی را بطرف دنیا و آنچه
إِلَّا مَنْ أَتَی اللَّهَ » خداوند دوست ندارد میبرد، ولی هر گاه خدا را یاد کرد او برمیگردد. 19 - امام علیه السّلام در تفسیر آیه شریفه
فرمود: قلب سلیم آن است هنگامی که در محضر خداوند قرار گرفت در آن دل جز خدا نباشد. 20 - ابن جهم گوید: به « بِقَلْبٍ سَلِیمٍ
حضرت رضا علیه السّلام عرض کردم قربانت گردم میل دارم بدانم مقام من در نزد شما چگونه است، امام فرمود: بنگرید من در نزد
شما چگونه هستم. 21 - ازدي از امام صادق علیه السّلام روایت میکند که فرمودند: علی علیه السّلام فرمود: شک و معصیت در
آتش هستند، آنها از ما نیستند و بطرف ما هم نمیآیند، دلهاي مؤمنان به ایمان درهم آمیخته، هر گاه خداوند اراده کند آن را
روشن نماید با وحی آن را میگشاید و در آن بذر حکمت میافشاند. 22 - طلحۀ بن زید گوید: امام صادق علیه السّلام فرمود: پدرم
میگفتند هیچ چیز مانند گناه قلب را فاسد نمیکند، قلب با گناه جنگ مینماید تا آن گاه که گناه بر او غلبه میکند، و در این
هنگام بالا پائین و پائین بالا میرود. 23 - علی بن جعفر از برادرش و او از پدرش علیهم السّلام روایت میکنند که خداوند به موسی
علیه السّلام وحی کردند اي موسی به زیادي مال و منال خوشحال مباش و در هر حالی که هستی مرا فراموش مکن، مال زیاد
گناهان را از یاد میبرد و دل را سخت میگرداند. 24 - ابن نباته گوید: امیر المؤمنین سلام اللَّه علیه فرمود: اشکها خشک
نمیگردند مگر اینکه دلها سخت شوند، و دلها هم بخاطر گناه سخت میگردند. 25 - امام صادق علیه السّلام فرمود: اعراب دلها
چهار قسم است مرفوع، مفتوح، مجرور و موقوف، رفع قلب در ذکر خداوند است، فتح قلب رضایت از خداوند میباشد، جرّ آن
مشغول شدن به غیر خداوند است، و وقف آن هم غفلت از خدا میباشد. ص: 573 مگر مشاهده نمیکنی که
بندهاي هر گاه ذکر خداوند بگوید و با خلوص در مقابل آن قرار گیرد همه حجابها برداشته میشوند و بین او و خدا حجابی
نخواهد بود، و هر گاه قلب به رضایت از خدا تن دهد دلها خوشحال میگردند و آسایش پیدا میکنند. هنگامی که قلب به یکی از
وسائل و اسباب دنیائی اشتغال پیدا کند، او دیگر نمیتواند به یاد خدا خود را مشغول کند و همه چیز در برابر او منخفض و تاریک
میگردد، و مانند خانهاي که خراب شده و در آنجا همنشینی وجود ندارد. هر گاه دل از یاد خداوند غفلت کرد در این هنگام او
متوقف و محجوب میشود و به درگاه خداوندي راهی ندارد، زیرا او دلی سخت پیدا کرده و نور عظمت را از دست داده است و
در تاریکیهاي جهل و فساد گرفتار شده و راه خروج ندارد. پس علامت رفع سه چیز است وجود موافقت، و فقدان مخالفت، و دوام
شوق علامت فتح هم سه چیز میباشد، توکل، صدق و یقین، علامت جر نیز سه گونه است عجب، ریاء و حرص، علامت وقف هم
سه چیز است، از بین رفتن لذت، اطاعت و عدم درك، تلخی معصیت، و مخلوط شدن حلال به حرام. 26 - روایت شده که خداوند
متعال براي بندگان خود آئینهاي قرار داده و آن قلب است، محبوبترین قلبها آن است که صاف و پرقدرت و رقیق باشد، در دین
صفحه 261 از 295
خدا محکم و استوار و از گناهان پاك و نسبت به برادران رفیق و مهربان باشد. 27 - هارون بن خارجه گوید: از امام صادق علیه
السّلام سؤال کردم من گاهی خوشحال میگردم بدون اینکه چیزي در خود و یا مال و دوستانم احساس کنم، و گاهی هم محزون
میگردم بدون اینکه براي خود و با مال و یا دوستانم احساس ناراحتی کرده باشم. امام علیه السّلام فرمود: آري شیطان به قلب آدم
میاندازد که اگر تو در نزد خداوند ارج و اعتباري داشتی دشمن را بر تو مسلط نمیکرد، و تو را به او محتاج نمیساخت، آیا
میخواهی در انتظار بمانی همان گونه که گذشتگان در انتظار ص: 574 ماندند، آیا آنها چیزي گفتند، در این
جا محزون میگردي بدون اینکه بدانی حزن از کجا آمد. اما خوشحالی براي این است که فرشتهاي به دل القاء میکند و میگوید:
اگر خداوند دشمن را بر تو مسلط کرده و تو را به او نیازمند ساخته است اینها چند روز بیش نیست و خداوند در آینده به تو احسان
الشَّیْطانُ یَعِدُکُمُ الْفَقْرَ وَ یَأْمُرُکُمْ بِالْفَحْشاءِ و المنکر وَ اللَّهُ یَعِدُکُمْ » میکند و مورد آمرزش قرار میدهد، و این است معنی آیه شریفه
-28 سلام گوید: در حضور امام باقر علیه السّلام بودم که حمران بن اعین آمد و سؤالاتی کرد، وقتی که خواست «. مَغْفِرَةً مِنْهُ وَ فَضْلًا
از منزل بیرون گردد گفت: ما هنگامی که خدمت شما میرسیم دل ما نرم میشود و قلب ما از دنیا منقطع میشود و مال دنیا در نظر
ما خار میگردد. ولی بعد از اینکه از محضر شما بیرون میرویم و وارد بازار کسب و کار میگردیم، و با مردم محشور میشویم،
بار دیگر دلهاي ما متوجه دنیا میگردد و محبت دنیا در دل ما جاي خود را باز میکند، و بار دیگر به کارهاي دنیائی مشغول
میشویم. امام علیه السّلام فرمودند: همه اینها به دل مربوط میشود، گاهی کارها بر آن مشکل میگردد و گاهی آسان، سپس
فرمودند: اصحاب رسول خدا صلی اللَّه علیه و اله گفتند: یا رسول اللَّه ما از نفاق میترسیم رسول خدا فرمود چرا از نفاق واهمه
دارید. گفتند هنگامی که در محضر شما هستیم، و ما را موعظه میکنید و نصیحت میفرمائید ما میترسیم و دنیا را فراموش
میکنیم، و دنبال آن نمیرویم، مثل اینکه آخرت را مشاهده میکنیم و بهشت و دوزخ را مینگریم، و اینها در هنگامی میباشد که
در حضور شما هستیم. اما وقتی که بخانههاي خود میرویم و اولاد و عیال و زنان و کودکان و مال و منال را مشاهده میکنیم، همه
اینها فراموش میگردد و نزدیک است افکار ما دگرگون شود و مانند این است که ما هرگز این سخنان را نشنیدهایم، میترسیم این
ص: 575 نفاق باشد. رسول اکرم صلی اللَّه علیه و اله فرمود: نه اینها از وسوسههاي شیطان میباشد که در نظر
دارد شما را بفریبد و به دنیا راغب گرداند، به خداوند سوگند اگر شما به همان حالی که در نزد من هستید ادامه دهید و فریب
شیطان را نخورید، فرشتگان با شما مصافحه خواهند کرد و روي آب حرکت خواهید نمود. اگر شما گناه نکنید و بعد استغفار
نمائید، خداوند گروهی را مبعوث میکند که گناه کنند و بعد استغفار نمایند و مورد آمرزش قرار گیرند، مؤمن گرفتار فتنه
-29 عبد «. إِنَّ اللَّهَ یُحِبُّ التَّوَّابِینَ ...، وَ اسْتَغْفِرُوا رَبَّکُمْ ثُمَّ تُوبُوا إِلَیْهِ » : میگردد و بعد توبه میکند و از این جاست که خداوند فرموده
اللَّه بن جعفر از برادرش روایت میکند که امام علیه السّلام فرمود: قلب در هنگام ترس اضطراب دارد، ولی هنگامی که به حق رسید
فَمَنْ یُرِدِ اللَّهُ أَنْ یَهْدِیَهُ یَشْرَحْ صَدْرَهُ لِلْإِسْلامِ وَ مَنْ یُرِدْ أَنْ یُضِ لَّهُ یَجْعَلْ صَدْرَهُ ضَ یِّقاً » اطمینان پیدا میکند و بعد از این قرائت کردند
-30 سلیمان بن خالد گوید: از امام صادق علیه السّلام شنیدم فرمود: خداوند هر گاه اراده کند به « حَرَجاً کَأَنَّما یَصَّعَّدُ فِی السَّماءِ
بندهاي خیري برساند در دلش نقطهاي سفید ایجاد میکند و گوشهاي دلش را باز میگرداند و فرشتهاي را بر او موکل میکند تا او
را هدایت کند. اما هنگامی که میخواهد بندهاي ناراحت سازد در قلبش نقطهاي سیاه پدید میآورد و گوشهاي دلش را میبندد و
- شیطانی را بر او مسلط میسازد تا وي را گمراه نماید، و بعد این آیه شریفه را تلاوت کردند فَمَنْ یُرِدِ اللَّهُ أَنْ یَهْدِیَهُ تا آخر آیه. 31
خیثمه گوید: از امام باقر علیه السّلام شنیدم فرمود: قلب از جاي خود حرکت میکند تا حنجره میرسد و این در هنگامی است که
حق را درك نکرده باشد، اما وقتی که حق را یافت در جاي خود استقرار پیدا میکند و بعد آیه فَمَنْ یُرِدِ اللَّهُ أَنْ یَهْدِیَهُ را تلاوت
کردند. امام صادق علیه السّلام به موسی بن اشیم فرمودند میدانی حرج کدام است گوید: گفتم نمیدانم، امام در این هنگام دست
خود را به او نشان داد و انگشتها را به هم ص: 576 چسبانید بطوري که نه چیزي در آن داخل میشد و نه
صفحه 262 از 295
چیزي از آن بیرون میآمد. 32 - عمرو بن ابی المقدام گوید: امام صادق علیه السّلام فرمود: شیعیان ما داراي چهار چشم میباشند
چشمی در سر، چشمی در دل، البته دیگران هم این چنین هستند ولی خداوند دیدگان شما را باز کرده و دیدگان آنها را کور کرده
است. 33 - یونس بن عمار گوید: امام صادق علیه السّلام فرمود: قلب یقین میکند که حق پیوسته باطل است، ولی یقین ندارد که
باطل همیشه حق باشد. 34 - جابر از امام باقر علیه السّلام روایت میکند که فرمود: گاهی مردي چیزي را دوست میدارد و قلب و
چشم و گوشش هم آن را میخواهد و نفس او فقط به آن تمایل دارد، در این جا بین او و قلبش فاصله افکنده شده و جز آن
موضوع مورد علاقهاش چیز دیگري را نمیگیرد. 35 - حمزة بن طیار از امام صادق علیه السّلام روایت میکند که در تفسیر وَ اعْلَمُوا
أَنَّ اللَّهَ یَحُولُ بَیْنَ الْمَرْءِ وَ قَلْبِهِ فرمود: یعنی شخصی با گوش و چشم و زبان و دستش چیزي را دوست میدارد و طلب میکند، و جز
آن چیز دیگري را قبول نمیکند ولی با همه اینها دلش آن را نمیخواهد و میداند که حق در آن نیست. 36 - انس بن مالک
گوید: رسول خدا صلی اللَّه علیه و اله فرمود: داود در مناجات خود گفت: بار خدایا هر پادشاهی خزانهاي دارد پس خزانه شما در
کجا میباشد، خداوند فرمود: من خزانهاي دارم که از عرش هم بزرگتر است و از کرسی هم وسیعتر میباشد. آن خزانه از بهشت
خوشبوتر و از ملکوت هم زیباتر میباشد، زمین آن معرفت و آسمان آن ایمان و آفتابش شوق، و ماهش محبت و ستارگانش
اندیشهها و ابرش خرد، و بارانش رحمت و میوههایش طاعت و حکمت میباشد، آن خزینه را چهار در میباشد که عبارتند از علم،
حلم، صبر و رضا که آن قلب است. 37 - ابو اسامه گوید: در خدمت امام صادق علیه السّلام بودم فرمود: اي ابا اسامه قرآن بخوان
من به قرائت سورهاي از قرآن مشغول شدم امام دلش رقیق شد و گریه کرد بعد از این فرمود: اي ابا اسامه دلهاي خود را به ذکر
خداوند سیر کنید و ص: 577 نکتهها را از دست ندهید، زیرا گاهی ساعاتی بر قلب میگذرد که در آن ایمان و
کفر نیست مانند جامه کهنه و یا استخوان دماغ. اي ابا اسامه گاهی در قلبت نه خیر مشاهده میکنی و نه شر و نمیدانی آنها کجا
هستند، گوید: عرض کردم آري چنین است من در خود مشاهده میکنم و مردم هم این چنین هستند، فرمود: آري همه مردم اي
طور میباشند، فرمود: پس حالا که چنان است یاد خدا را بکنید و نکتهها را از دست ندهید. متوجه باشید که هر گاه خداوند
بخواهد به بندهاي خیري برساند نقطه ایمان را در دلش پدید میآورد و اگر نخواهد چیز دیگري را پدید میآورد، گفتم: قربانت
گردم آن کدام است، فرمود: هر گاه بخواهد نقطه کفر را در قلب او ایجاد میکند. 38 - رسول اکرم صلی اللَّه علیه و اله فرمود: قلب
مؤمن مجرد است و در آن چراغی هست که نور افشانی میکند ولی قلب کافر سیاه و وارونه میباشد. 39 - سفیان بن عیینه گوید: از
سؤال کردم فرمود: سلیم کسی است که به لقاء پروردگار « إِلَّا مَنْ أَتَی اللَّهَ بِقَلْبٍ سَلِیمٍ » امام صادق علیه السّلام از تفسیر آیه شریفه
میرسد و کسی در آن جا نخواهد بود فرمود: هر قلبی که در آن شک و یا شرك باشد آن ساقط است، آنها در دنیا زاهد شدند تا
خود را براي آخرت مهیا کنند. رسول اکرم صلی اللَّه علیه و اله فرمود: اگر شیاطین پیرامون دلهاي بنی آدم نبودند آنها ملکوت را
مشاهده میکردند. امام حسن عسکري علیه السّلام فرمود: هر گاه دلها نشاط پیدا کردند به آنها توجه کنید، و هر گاه توجه نداشتند
آنها را رها نمائید. 40 - موسی بن جعفر از پدرانش علیهم السّلام روایت میکند که رسول خدا صلی اللَّه علیه و اله فرمود: قلبها
چهار گونهاند قلبی که در آن ایمان هست ولی قرآن نیست، قلبی که هم در آن ایمان هست و هم قرآن، قلبی که در آن قرآن هست
ولی ایمان نیست، قلبی که در آن هم ایمان نیست و هم قرآن. اما اول ماند خرما میباشد که طعمش خوب است ولی خوشبو نیست،
دوم مانند ظرف مشک است اگر بازش کنی خوشبو است و اگر حفظ کنی باز هم ص: 578 خوشبو میباشد،
سوم مانند آن است که بوي آن خوش ولی طعمش خوش نیست، چهارم مانند حنظل است که بویش و طعمش بد میباشد. رسول
خدا صلی اللَّه علیه و اله فرمود: خداوند در زمین آئینهاي! دارد محبوبترین آنها در نزد خداوند آن آئینهاي! است که از همه
روشنتر و سختتر باشد و آن آئینه! قلب است که در برابر دوستان مهربان و رفیق است، و در صلابت به اندازهاي است که جز خدا
از کسی هراس ندارد، و از گناهان هم پاك است فرمود: توجه به خداوند بوسیله قلب از عمل به جوارح بهتر است. 41 - امیر
صفحه 263 از 295
المؤمنین سلام اللَّه علیه فرمود: در باطن انسان پارهاي آویزان است و این شگفت آورترین چیزي است که در او وجود دارد، و آن
قلب میباشد، در او موادي از حکمت قرار دارد و اخلاق متضادي در آن نهاده شده است، اگر امیدواري برایش پیش آید طمع بر او
چیره میگردد. اگر خوشنودي برایش حاصل شود خودداري را فراموش میکند، اگر از چیزي بترسد احتیاط او را به خود مشغول
میکند، و اگر امنیت برایش حاصل گردد فریب و غرور او را از پا درمیاورد، اگر نعمتی به او برسد برتريجوئی مینماید، اگر
مصیبتی به او برسد بیتابی او را رسوا میکند. اگر ثروتی بدست بیاورد سرکشی مینماید، اگر گرفتار فقر و پریشانی شود ابتلاء او
را از پا در میآورد و اگر گرسنگی بر او چیره گردد ضعیف میگردد، و اگر پرخوري کند به تخامه مبتلا میشود، هر تقصیري به
او زیان میرساند و هر افراطی او را تباه میسازد. فرمودند: دلها گاهی آماده هستند، در این هنگام از آنها استفاده کنید، ولی اگر
بخواهید با زور آنها را وادار بکار کنید کور میشوند. فرمودند: دلها خسته میگردند همان گونه که بدنها خسته میشوند، در
هنگام خستگی آنها را با حکمت از خستگی بیرون کنید. فرمودند: آگاه باشید یکی از گرفتاریها پریشانی میباشد و بدتر از آن
بیماري بدن است، و سختتر از آن بیماري قلب میباشد، از نعمتهاي خداوندي وسعت ص: 579 مال و منال
است، و بهتر از آن تندرستی بدن میباشد و بهتر از آن دلهاي متقی هستند. 42 - رسول اکرم صلی اللَّه علیه و اله فرمودند: بر هر
دلی شیطانی چسبیده است، هر گاه نام خداوند بر زبان جاري گردد او آب میشود و هر گاه نام خدا بر زبان جاري نکرد شیطان او
را به طرف خود جذب میکند و گمراهش میسازد و فریبش میدهد.
45 در مراتب نفس و صفات آن
-1 رسول اکرم صلی اللَّه علیه و اله فرمود: دشمنترین دشمنانت نفست هست که در پهلویت قرار دارد. 2- رسول خدا صلی اللَّه
علیه و اله در وصیت خود به ابو ذر گفتند: عاقل آن است که براي خود ساعاتی در نظر بگیرد، ساعتی با خداوند مناجات کند،
ساعتی بحساب خود برسد، و ساعتی در مصنوعات خداوند بیاندیشد. 3- امیر المؤمنین علیه السّلام فرمود: هر کس نقص را از خود
دور کند هواي نفس بر او چیره میگردد، و هر کس نتواند نقص را از خود دور کند مرگ براي او بهتر میباشد. 4- حفص از
حضرت صادق علیه السّلام روایت میکند که فرمود: بحساب خود برسید قبل از اینکه بحساب شما برسند، در قیامت در هزار جا
-5 ثمالی .« فِی یَوْمٍ کانَ مِقْدارُهُ أَلْفَ سَنَۀٍ » شما را نگاه میدارند که هر جایی هزار سال طول میکشد و بعد این آیه را تلاوت کردند
از امام سجاد علیه السّلام روایت میکند که فرمود: اي فرزند آدم تو همواره در خیر و سعادت زندگی خواهی کرد مادامی که از
خود واعظی داشته باشی، و حساب خود را برسی و خوف را شعار خود قرار دهی و حزن و اندوه را براي خود پوشش به حساب
آوري، اي فرزند آدم تو خواهی مرد و مبعوث خواهی شد و در ص: 580 مقابل خداوند قرار خواهی گرفت و
اینک جوابها را آماده کن. 6- امیر المؤمنین سلام اللَّه علیه به فرزندش حسن علیه السّلام وصیت کردند اي فرزند مؤمن سه وقت
دارد، وقتی که در آنجا با خداوند مناجات میکند، وقتی که در آن بحساب خود میرسد، وقتی که در آن به زندگی و لذائذ
مشروع مشغول میشود، مؤمن باید سه چیز را انجام دهد زندگی خود را تامین کند، براي معاد گام بردارد، و لذت مشروع داشته
باشد. 7- اسماعیل از پدرش موسی بن جعفر و او از پدرانش علیهم السّلام روایت میکند که رسول خدا صلی اللَّه علیه و اله
جماعتی را براي جنگ فرستادند هنگامی که مراجعت کردند فرمودند خوشا بحال شما که از جهاد کوچک برگشتید ولی جهاد
بزرگ هنوز مانده است، گفتند یا رسول اللَّه جهاد اکبر کدام است فرمود: جهاد با نفس بعد از آن فرمودند بهترین جهاد آن جهادي
است که با نفس باشد. 8- امام علیه السّلام در تفسیر وَ مَنْ جاهَدَ فرمود: یعنی نفس خود را از شهوات و لذات باز دارد و این چنین
شخصی براي خود جهاد میکند و خداوند از همه بینیاز میباشد. 9- ابو الجارود از امام باقر علیه السّلام روایت میکند که در
تفسیر آیه شریفه لِلَّذِینَ أَحْسَنُوا الْحُسْنی وَ زِیادَةٌ فرمود: اما حسنی بهشت میباشد و زیاده نیکیهائی است که خداوند در دنیا به آنها
صفحه 264 از 295
کرده و در آخرت آنها را به حساب نمیآورد. خداوند ثواب دنیا و آخرت را براي آنها جمع میکند و به بهترین اعمال آنها را در
دنیا و آخرت پاداش میدهد و فرموده: چهرههاي آنها را غبار و اندوه فرا نمیگیرد آنها در بهشت قرار میگیرند و همواره در آنجا
هستند. 10 - امیر المؤمنین علیه السّلام هنگامی که محمد بن ابی بکر را بطرف مصر فرستادند براي مصریان نامه توسط او فرستادند و
فرمودند: تقوي داشته باشید که تقوي همه خوبیها را جمع میکند و خیري جز آن نیست، خیري که بوسیله تقوي بدست میآید از
جایی دیگر بدست نخواهد آمد. خداوند متعال فرموده: به پرهیزگاران گفته میشود خداوند براي شما چه ص:
581 نازل کرده است، آنها گفتند پروردگار براي کسانی که در این دنیا نیکی کردند خیر نازل کرده، ولی خانه آخرت بهتر است و
آنجا براي پرهیزگاران جاي خوبی بشمار میرود. اي بندگان خدا بدانید مؤمن کسی است که براي رسیدن به سه پاداش عمل
میکند، یا براي رسیدن به خیر است که خداوند در دنیا به او پاداش میدهد، و خداوند در مورد ابراهیم گفته: ما اجر او را در دنیا
دادیم و در آخرت هم از صالحان بشمار میرود. هر کس براي خداوند کار کند پاداش او در دنیا و آخرت داده خواهد شد و
مهمات او در آن دو جا رفع خواهد گردید، خداوند میفرماید اي بندگانی که ایمان آوردهاید از خداوند بترسید، کسانی که
کارهاي نیک کردهاند نیکی و بیش از آن داده خواهد شد. نیکی یعنی بهشت و زیادت آن است که در دنیا داده میشود، خداوند
با هر نیکی یک گناه را میبخشد و در قرآن فرموده نیکیها گناهان را میبرند و باید نیکان به آن موضوع تذکر پیدا کنند، روز
قیامت حسنات آنان بحساب میآید و براي هر حسنهاي ده برابر میدهند. در قرآن مجید فرموده: خداوند این پاداشها را میبخشد و
از روي حساب میدهد، و نیز فرمود: به آن گروه پاداش مضاعف میدهد و آنها در بهشت در اطاقها در آسایش به سر خواهند برد
و اینها به خاطر کارهائی بود که انجام دادند. خداوند شما را رحمت کند به نیکیها رغبت داشته باشید و کارهاي خوب انجام
دهید، و از آنها بهرهمند گردید، اي بندگان خداوند بدانید که پرهیزگاران به خیر دنیا و آخرت رسیدند، آنها در دنیا با اهل دنیا
شریک شدند ولی اهل دنیا در آخرت آنها سهمی ندارند. خداوند در دنیا به اندازه احتیاج براي آنها چیزهائی را مباح فرمود و
گفته: بگو کدام شخص زینتهاي خداوند را حرام کرد، خداوند زینتها را براي بندگان ص: 582 خود بیرون
کرد و روزيهاي پاك را براي استفاده آنها آفرید. این زینتها و این روزيهاي پاك براي کسانی است که ایمان آوردند و در دنیا
از آن سود بردند و در روز قیامت هم از آن بهره میبرند، ما آیات خود را براي آنهائی که علم دارند تفصیل میدهیم تا حقائق را
نیک دریابند. آنها در دنیا با بهترین نوع سکونت کردند، و از طعامهاي گوناگون آن خوردند، با اهل دنیا رفت و آمد کردند و با
آنها از پاکترین غذاها استفاده نمودند، و بهترین آشامیدنیها را نوشیدند و بهترین لباسها را در بر کردند. آنها در بهترین خانهها
زندگی نمودند و با نیکوترین زنان ازدواج کردند و بهترین مرکب را سوار شدند، در لذات دنیا با اهل دنیا شریک شدند، و فردا در
جوار رحمت خداوند قرار میگیرند، و هر چه از خداوند آرزو کنند به آن میرسند. دعاي آنها هرگز رد نمیگردد، و از لذتهاي
آنها چیزي کاسته نمیشود، اي بندگان خدا باید به این گونه مقامها توجه داشته باشید در حالی که داراي عقل باشید، تا میتوانید
تقوي پیشه کنید، و لا حول و لا قوة الا باللَّه. 11 - علی بن ربیعۀ گوید: علی ابن ابی طالب علیه السّلام از رسول خدا صلی اللَّه علیه و
اله روایت میکند که فرمود: خداوند براي شما حدودي معین کرده از آن تجاوز نکنید، و براي شما واجباتی معین فرموده آنها را
ضایع نکنید، و براي شما سنتهائی قرار داده از آنها پیروي نمائید، و چیزهائی بر شما حرام کرده مرتکب آنها نشوید، اگر از روي
فراموشی کاري کردهاید خدا از آن در گذشته بار دیگر گرد آن نروید. 12 - روایت شده رسول خدا صلی اللَّه علیه و اله یکی از
یاران خود را که از جنگ برگشته بود مشاهده کردند، آن مرد در حالی که چهرهاش غبارآلود و گرد سفر بر صورت داشت و
شمشیر و اسلحه جنگی را هم با خود حمل میکرد و عازم منزلش بود با رسول خدا برخورد کرد. پیامبر صلی اللَّه علیه و اله به او
فرمودند شما از جهاد اصغر برگشتید و بطرف جهاد اکبر میروید، گفته شد یا رسول اللَّه مگر جهادي بالاتر از شمشیر هست، فرمود:
یعنی قبل ص: 583 از اینکه دیگران « فَاعْتَبِرُوا یا أُولِی الْأَبْصارِ » آري جهاد با نفس روایت شده در تفسیر آیه شریفه
صفحه 265 از 295
از شما عبرت بگیرند شما عبرت بگیرید. روایت شده که اندوه وام گناهان را میبرد، در روایت دیگر آمده که اندوه و غمها
لحظههائی هستند که گناهان را میبرند، در روایت هست مردي از من سؤال کرد خیر دنیا و آخرت چیست گفتم: با نفست مخالفت
کن. 13 - امام صادق علیه السّلام فرمود: هر کس قلب خود را از غفلت نگه دارد و خود را از شهوت حفظ کند، و عقلش را از
نادانی محافظت نماید این شخص در صف افراد آگاه قرار گرفته است بعد از این فرمود: اعمالش را از هواي نفس باز دارد، و از
بدعتها دوري کند و مالش را از حرام نگه دارد او از صالحان بشمار است. رسول خدا صلی اللَّه علیه و اله فرمود: طلب علم بر هر
زن مسلمان و مرد مسلمان واجب میباشد و آن علم نفس میباشد، لازم است نفس مؤمن در هر حال یا شاکر باشد یا معذرت خواه
به این معنی اگر مورد قبول قرار گرفت براي آن فضیلتی هم داشته باشد و اگر رد شد در آن باره با او به عدالت رفتار شود. اگر
موفق به طاعت میگردد او را توفیق بداند و اگر به معصیت آلوده نمیشود، او را از طرف خداوند بداند که او وي را از معصیت
حفظ کرده است، و قوام همه اینها بخاطر نیاز بخداوند میباشد و اضطرار و خشوع و خضوع موجب آنها میگردد. کلید همه این
مسائل بازگشت و انابه بطرف خداوند میباشد، و اینکه آدمی باید آرزوهاي خود را کوتاه کند و همواره در یاد مرگ باشد و خود
را در قیامت در حضور خداوند جبار بداند، زیرا هر کس چنین فکر کرد از حبس در آسایش میباشد و از دشمن نجات پیدا
میکند و سلامت نفس برایش حاصل میگردد و اخلاص در طاعت و توفیق بدست میآورد، و بداند که زندگی یک روز است.
رسول خدا صلی اللَّه علیه و اله فرمود: دنیا یک ساعت است، در خلوت نشستن و فکر کردن است، خلوت قناعت میآورد و زیادي
معاش را ترك میکند، فراغ موجب میشود که آدمی در اندیشه فرو رود، و فراغ ستون زهد بشمار میرود و همه زهد هم تقوي
میباشد. ص: 584 باب تقوي خشیت است، و خشیت موجب تعظیم خداوند میباشد، اخلاص در طاعت از اوامر
إِنَّما یَخْشَ ی اللَّهَ مِنْ » : خداوند میباشد، و ترس و احتیاط و توقف از محرمات میباشد، و دلیل آن هم علم میباشد خداوند فرموده
-14 امام صادق علیه السّلام فرمود: خوشا بحال بندهاي که براي خداوند با نفس خود مبارزه کند و با هواهاي آن «. عِبادِهِ الْعُلَماءُ
مقاومت نماید، هر کس لشکریان هوا را شکست داد به رضایت خداوند میرسد، با نفس اماره مبارزه کند و خضوع و خشوع را با
وي نزدیک سازد به رستگاري خواهد رسید. حجابی تاریکتر و ترس آور بین بنده و خدا از متابعت هواي نفس نیست براي کشتن
آن اسلحه و التی وجود ندارد مگر احتیاج به خداوند و خشوع و گرسنگی در روزها و بیداري در سحرها. اگر کسی در اینجا بمیرد
شهید مرده است و اگر زنده بماند و استقامت و پایداري نماید سرانجام به رضوان اکبر خواهد رسید، خداوند متعال فرمود: کسانی
که در راه ما جهاد میکنند ما آنها را به راه خود هدایت میکنیم و خداوند با نیکوکاران میباشد. هر گاه مشاهده کردي کسی
بیشتر از تو عبادت میکند و در کارهاي خیر میکوشد نفس خود را سرزنش کن و او را توبیخ نما و وادارش کن تا بر کارهاي
خود بیفزاید، زمام امر و نهی را در اختیار آن قرار ده، و آن را مانند اسبی که براي مسابقه تربیت میکنی تربیت نما و همواره ناظر
آن باش که صدمهاي به آن نرسد. رسول خدا صلی اللَّه علیه و اله به اندازهاي نماز میگذارد که پاهایش ورم میکرد، و میفرمود
در نظر دارم بندهاي شاکر باشم او میخواست مردم از وي عبرت گیرند و از عبادت غفلت نداشته باشند و اوقات خود را به عیادت و
پرستش بگذرانند. اگر شما شیرینی عبادت خداوند را بیابید و برکتهاي آن را مشاهده کنید و از انوار آن استفاده نمائید ساعتی از
آن غفلت نخواهید کرد اگر چه قطعه قطعه گردید، کسانی که از عبادت دوري میکنند براي این است که موفق نمیباشند و از
15 - رسول خدا صلی اللَّه علیه و اله فرمود: شما را به زیركترین زیركها و فوائد آن بیبهرهاند. ص: 585
نادانترین نادانها آگاه کنم، گفتند آري یا رسول اللَّه فرمودند زرنگتر از همه کسی است که خود بحساب خویشتن برسد و براي
بعد از مرگ کار کند. نادانترین نادانها هم آن کسی است که از هواي نفس خود پیروي کند و آرزوهاي دور و دراز داشته باشد،
مردي سؤال کرد و گفت چگونه مردي بحساب خود برسد، فرمود: هر گاه صبح کرد و وارد کار شد هنگام شب با نفس خود به
محاسبه بنشیند. او بگوید: اي نفس روزي بر تو گذشت و دیگر برنمیگردد، اینک به خداوند سوگند بگو در این روز چه کردي و
صفحه 266 از 295
لحظهها را چگونه گذراندي، آیا خداوند را به یاد آوردي و او را سپاس گفتی، آیا حق برادران مؤمن را دادي و اندوه آنان را بر
طرف ساختی. آیا آبروي او را در نهان حفظ کردي و حیثیت او را در میان خانواده و فرزندان نگهداشتی و بعد از مرگ او اسرارش
را فاش نساختی، آیا با مقامی که بدست آوردي از غیبت او دست باز داشتی آیا به مسلمانی کمک کردي، و چیزي به او دادي و
همین گونه با وي سخن میگوید. اگر متوجه شد در آن روز از او کار خیري ظاهر شده خداوند را سپاس میگوید و خدا را بر این
توفیق تکبیر میگوید، و اگر متوجه شد در آن روز معصیت کرده استغفار میکند و تصمیم میگیرد دیگر مرتکب آن گناه نشود و
خود را از آن پاك میکند و بر محمد و آل او درود میفرستد. بیعت امیر المؤمنین را بر خود عرضه کند و او را قبول نماید، و به
دشمنان و مخالفان او نفرین کند و از کسانی که او را از مقامش دور کردند نفرت داشته باشد، هر گاه چنین کرد خداوند میفرماید
حالا که تو با دوستان من دوست هستی و با دشمنان من دشمن میباشی با تو مناقشه ندارم. 16 - محمد بن عمران حلبی گوید: از
امام صادق علیه السّلام شنیدم فرمود: هر کس در باطن خود واعظی نداشته باشد وعظ مردم در او اثري نخواهد کرد. ایمان و کفر،
17 - عبد اللَّه بن میمون از امام صادق و او از پدرانش علیهم السّلام روایت میکند که حلوائی نزد امیر المؤمنین علیه ج 1، ص: 586
السّلام آوردند امام از خوردن آن امتناع کردند، گفتند مگر آن حرام میباشد، فرمود: حرام نیست ولی میترسم نفس من به آن
-18 ابو الحسن «. أَذْهَبْتُمْ طَیِّباتِکُمْ فِی حَیاتِکُمُ الدُّنْیا وَ اسْتَمْتَعْتُمْ بِها » : مایل گردد بار دیگر آن را بخواهم و بعد این آیه تلاوت کردند
- عبدي گوید: امام صادق علیه السّلام فرمود: هر بندهاي که براي خدا خود را نگهدارد، پروردگار او را وارد بهشت میکند. 19
عیص بن قاسم گوید: به حضرت صادق علیه السّلام عرض کردم از پدرت حدیثی روایت شده که رسول خدا صلی اللَّه علیه و اله از
خوردن نان گندم سیر نشد آیا این حدیث درست است، فرمود: خیر رسول خدا نان گندم نخوردند، و از نان جو هم هرگز به طوري
که سیر شوند میل نفرمودند. عایشه گوید: رسول خدا صلی اللَّه علیه و اله از نان گندم سیر نخوردند تا آن گاه که جهان را وداع
گفتند، رسول خدا صلی اللَّه علیه و اله فرمود: بار خدایا روزي محمد را به اندازه قرار بده. عایشه گوید: روزگار بر ما سخت
میگذشت تا آن گاه که رسول خدا وفات کردند، هنگام وفات او مصیبتها بر ما وارد شد، گفته شده که رسول خدا صلی اللَّه علیه
و اله هرگز روي سفره غذا نخوردند تا آنگاه که وفات کردند و نان نرمی هم میل نفرمودند: ابو جحیفه گوید: خدمت رسول خدا
صلی اللَّه علیه و اله رسیدم در حالی که از پرخوري آرغ میزدم، رسول خدا فرمودند آرغ نزنید و زیاد نخورید، و بدانید کسانی که
در دنیا زیاد میخورند روز قیامت گرسنه خواهند شد. رسول خدا صلی اللَّه علیه و اله فرمود: روشنائی حکمت در گرسنگی
میباشد، سیري آدمی را از خداوند دور میکند، دوستی با مستمندان موجب تقرب به خداوند میباشد، سیر نخورید تا نور معرفت
در دل شما بتابد. هر کس نماز بگذارد و طعام سبکی بخورد و هنگامی که بخوابد حور العین پیرامون او جمع میگردند رسول خدا
صلی اللَّه علیه و اله فرمود: دلهاي خود را به پر خوردن و ص: 587 زیاد آشامیدن نمیرانید دلها هم مانند
زراعت از آب زیاد تباه میگردند. 20 - رسول اکرم صلی اللَّه علیه و اله فرمود: از جهاد اصغر برگشتیم و به طرف جهاد اکبر
میرویم فرمود: هر کس علمش بر هواي نفسش غالب گردد آن علم نافع میباشد، هر کس شهوت خود را زیر پا بگذارد شیطان از
سایه او فرار میکند. رسول خدا صلی اللَّه علیه و اله فرمود: هر بندهاي که مرا اطاعت کند او را به غیر خود واگذار نمیکنم، و هر
بندهاي که از من نافرمانی کند او را به خودش وامیگذارم، و باکی هم ندارم که او در کجا به هلاکت برسد. 21 - امام حسن
مجتبی علیه السّلام گفت: رسول اکرم صلی اللَّه علیه و اله فرمودند: بندهاي مؤمن نخواهد بود مگر اینکه حساب خود را برسد در
حساب از شریک خود هم سختگیر باشد. 22 - در بعضی از روایات وارد شده که مجاشع خدمت رسول خدا صلی اللَّه علیه و اله
رسید و عرض کرد یا رسول اللَّه راه شناخت حق چگونه میباشد فرمود: شناختن نفس است گفت: یا رسول اللَّه موافقت حق را از
چه راه میتوان بدست آورد فرمود: مخالفت با نفس، گفت: راه خوشنود کردن حق کدام است فرمود: دشمنی با نفس. عرض کرد:
چگونه میتوان به حق رسید فرمود: دور شدن از نفس، گفت: چگونه از حق میتوان اطاعت کرد، فرمود: نافرمانی از نفس، گفت
صفحه 267 از 295
چگونه میتوان از حق یاد کرد فرمود فراموش کردن نفس گفت: چگونه میتوان به حق نزدیک شد فرمود: دور شدن از نفس.
گفت: چگونه میتوان با حق مانوس شد، فرمود: دوري از نفس، گفت: یا رسول اللَّه چگونه میتوان به این مقامات رسید، گفت از
حق یاري بخواهید تا شما را بر نفس پیروز گرداند. 23 - ابو الحسن موسی علیه السّلام گفت: از ما نیست کسی که نفس خود را به
حساب نکشد و در هر روز او را مورد محاسبه قرار ندهد، اگر کار خوبی کرده سپاسگزاري کند و از خداوند بخواهد او را توفیق
24 - رسول خدا صلی اللَّه علیه دهد تا زیاد کار خیر انجام دهد، و اگر کار بدي کرده استغفار میکند. ص: 588
و اله فرمود: خودتان بحساب خویشتن برسید قبل از اینکه به حساب شما برسند، و خود کارها را به سنجید قبل از اینکه اعمال شما را
وزن کنند، و خود را براي معرض بزرگ مجهز سازید. 25 - امیر المؤمنین سلام اللَّه علیه فرمود: هر کس به حساب خود برسد سود
میبرد، و هر کس از آن غفلت کند زیان میکند، هر کس بترسد امنیت میابد، هر کس عبرت گیرد بینا میشود و هر کس بینا
گردد فهم و شعور پیدا میکند و هر کس به فهمد دانش پیدا مینماید. علی علیه السّلام فرمود: اي اسیران هوي و هوس کوتاه بیائید
کسی که در دنیا بالا رفته از بالا رفتن واهمه ندارد، مگر اینکه دنیا تغییر کند و با نیشهاي حوادث او را از پا درآورد، اي مردم نفس
خود را ادب کنید و عادات ناپسند آن را تعدیل نمائید. علی علیه السّلام فرمود: ادب برایت همین بس که از کارهاي ناپسند دیگران
دست بازداري.
46 در ترك شهوات و هوسها
-1 سکونی از امام صادق علیه السّلام و او از پدرانش علیهم السّلام روایت میکند که رسول خدا صلی اللَّه علیه و اله فرمود: خوشا
بحال کسی که شهوت حاضر را براي وعدههاي آخرت ترك کند. 2- ابو عبیده حذاء گوید: امام باقر علیه السّلام فرمود: خداوند
متعال میفرماید: به جلال و جمال و بلندي مقام خودم سوگند هر بندهاي که بخاطر من دست از هواي نفس خود بردارد، او را
بینیاز میکنم و آخرت را همت او قرار میدهم، و مزرعه او را آباد میکنم و آسمان و زمین را ضمانت میکنم تا روزي او را
بدهند، و در تجارت هم به او سود میدهم. 3- جابر بن عبد اللَّه گوید: رسول خدا صلی اللَّه علیه و اله فرمود: بزرگترین خوف من
از ص: 589 امتم این است که آنها گرفتار هواي نفس و آرزوهاي دراز شوند، اما هوي نفس راه حق را سد
میکند، و آرزوي دراز آخرت را فراموش میگرداند. 4- ثمالی از امام صادق علیه السّلام روایت میکند که علی علیه السّلام
فرمود: شجاعترین مردم کسی هست که بر هواي نفس خود غلبه کند. 5- حفص از امام صادق علیه السّلام روایت میکند که
فرمود: من امیدوارم این امت در صورتی که حق ما را بشناسند نجات پیدا کنند، و فقط سه گروه اهل نجات نخواهند بود مصاحب
سلطان ستمگر، اهل هوا و هوس، و فاسق متجاهر به فسق. 6- زید بن صوحان گفت: یا امیر المؤمنین کدام سلطان نیرومند و غالب
است، فرمودند هواي نفس. 7- ابو الطفیل گوید: از امیر المؤمنین علیه السّلام شنیدم فرمود: بیشترین ترسی که از شما دارم آرزوهاي
دراز و پیروي کردن از هواي نفس میباشد، آرزوهاي طولانی آخرت را از یاد میبرد و پیروي کردن از هواي نفس آدمی را از
رسیدن به حق باز میدارد. دنیا پشت کرده و آخرت روي آورده است، هر کدام از آنها فرزندانی دارند، شما از فرزندان آخرت
باشید و گرد دنیا نروید و از ابناء دنیا نباشید، امروز روز کار است و حسابی در بین نیست و فردا روز حساب میباشد و عملی
نخواهد بود. 8- یونس از امام صادق علیه السّلام روایت میکند که رسول خدا صلی اللَّه علیه و اله فرمود: هر کس هر چه دلش
خواست بخورد خداوند به او توجه نمیکند تا دست از آن عمل باز دارد. 9- امام جواد علیه السّلام فرمود: هر کس از هواي نفس
- خود پیروي کرد آرزوي دشمنش را برآورده میکند، فرمود: کسی که بر شهوتها سوار است، از لغزشها مصون نخواهد بود. 10
علی علیه السّلام فرمود: هر کس براي خودش ارزشی قائل شود، دنبال شهوتها و هواهاي نفسانی نمیرود. 11 - رسول خدا صلی
اللَّه علیه و اله فرمود: بهشت را با سختی و مشکلات باید بدست آورد، ص: 590 در صورتی که جهنم را با رغبت
صفحه 268 از 295
و میل میتوان گرفت، بدانید طاعت خداوند را باید از روي میل انجام داد، خداوند رحمت کند کسی را که شهوت را از خود دور
کند و هواي نفس را بشکند. نفس آدمی خیلی دیر از هوا دست باز میدارد، و او همواره آدمی را بطرف معصیت میبرد بدانید که
نفس مؤمن در شب و روز در نزد او محل شک و تردید است، و مؤمن همواره نفس خود را سرزنش میکند و از آن عیبجوئی
مینماید و خیر زیاد از او میخواهد. اکنون مانند گذشتگان باشید و راه آنها را بروید کسانی که قبل از شما رفتند، آنها دنیا را خانه
ثابت خود قرار ندادند و مانند مسافران که خرگاه و خیمه برپا میکنند در دنیا زندگی کردند و منازل را پشت سر هم پیمودند و
رفتند. 12 - لقمان به فرزندش گفت: اي پسرك من هر کس طالب رضوان خدا باشد با نفس خود دشمنی میکند و هر کس با
نفس خود مبارزه نکند رضایت خدا را بدست نمیآورد، و کسی که خشم خود را فرو ننشاند دشمن به او شماتت میکند. 13 - امام
باقر علیه السّلام فرمود: رسول خدا صلی اللَّه علیه و اله فرمودند: خداوند میفرماید: سوگند به عزت و جلال و عظمت و بزرگی و
بلندي مقام و جایگاه رفیعم، هر بندهاي که از هواي نفس خود پیروي کند و از دستورات من عدول نماید کارهایش را پریشان
میکنم و دنیا را بر او مشتبه مینمایم و او را به دنیا مشغول میگردانم و از اندازه او بیشتر به وي نمیدهم. به عزت و جلال و عظمت
و مقام خود سوگند یاد میکنم هر بندهاي که دنبال هوسهاي خود نرود و از من اطاعت کند ملائکه خود را میفرستم تا از وي
محافظت کنند و به آسمان و زمین دستور میدهم تا روزي او را برسانند و مانند تاجران با او معامله میکنم و دنیا را بر او باز
مینمایم. 14 - ابو حمزه گوید: امام باقر علیه السّلام فرمود: خداوند متعال میفرمایند به عزت و جلال خودم سوگند هر بندهاي که از
من اطاعت کند و دست از هواي نفس خود بردارد او را توانگر میکنم و آخرت را در نظر او اهمیت میدهم و زمین و آسمان را
ص: 591 کفیل روزي او قرار میدهم، و بجاي هر تاجري به او سود میرسانم. 15 - ابو محمد وابشی گوید: از
امام صادق علیه السّلام شنیدم فرمود: از هواهاي نفس بترسید همان گونه که از دشمنان خود میترسید، براي مردان دشمنی مهمتر از
هواي نفس و محصولات زبان نیست. 16 - عبد الرحمن بن حجاج گوید: ابو الحسن علیه السّلام به من فرمودند از بالا رفتن بترسید
در آن هنگام که پائین آمدن سخت باشد، فرمود: امام صادق میفرمودند: هواي نفس را در دست آن قرار ندهید، زیرا هواها نفس
را هلاك میکنند، اگر نفس را به تمایلات آن واگذاري زیان میکند ولی اگر او را از متابعت هواي بازداشتی شفا میابد
47 در اطاعت